De Republiek der Verenigde Nederlanden schonk regelmatig vereringen aan buitenlandse gezanten of aan inwoners van de verbonden gewesten die zich door bijzondere daden verdienstelijk hadden gemaakt.
De beloningen van de Staten-Generaal konden verschillende vormen aannemen: soms werd een som geld geschonken, zoals het zogenaamde ‘bodenbrood’ dat werd uitgekeerd aan de boodschapper die als eerste een belangrijk bericht overbracht. Maar vereringen konden ook bestaan uit prachtige kunstvoorwerpen, zoals kostbare tapijten of vaatwerk uitgevoerd in goud, zilver of verguld metaal. Na het eerste kwart van de zeventiende eeuw werden de gouden ketting, de gouden medaille of de combinatie van beide het standaardgeschenk van de Hoog Mogende Heren, zozeer zelfs dat men deze op den duur aan ging duiden als het ‘ordinaris present’.
In de vergadering van de Staten-Generaal bespraken de gedeputeerden of een beloning diende te worden gegeven, welke vorm deze moest krijgen en wat de waarde van het geschenk diende te zijn. In de door de griffier opgetekende resoluties werd het door de vergadering genomen besluit vastgelegd. Opgetekend werd aan wie de verering werd gegeven, waaruit deze bestond, wat de waarde ervan was en wie deze diende te maken of te leveren
Zodra de door de Staten-Generaal bestelde presenten gereed waren, bracht de goudsmid de Hoog Mogende Heren hiervan op de hoogte.
Een resolutie van 19 april 1781 is een mooi voorbeeld van een present aan een buitenlandse gezant. Deze resolutie ging over de schenking van een present van 1000 gouden rijders aan de Russische prins Galitzin. Een rijder was een Nederlandse gouden munt, ter waarde van ruim 14 gulden. Een fragment uit de resolutie:
Is na voorgaande deliberatie goedgevonden en verstaen dat om te toonen de erkentenis die haar hoog. mogende hebben, voor de goede officien door den heere Prince Galitzin, extraordinaris envoyé van haare majesteit de keyzerin van geheel Rusland beweesen in het bevorderen van de accessie van den staat aen de conventie van neutraliteits tusschen de Noordsche mogendheeden gesloten, aan gemelde heere prince Galitzin een vereering zal worden gedaan van duizend goude rijders; welke door den griffier Fagel in een fluweele beurse uit naam van haar. Hoog. Mogende aan hem zullen worden ter hand gestelt.
Uit de resolutie wordt duidelijk dat prins Galitzin in naam van Catherina de Grote in de Republiek was. De aanleiding om 1000 gouden rijders te schenken was om de conventie van neutraliteit tussen de Noordelijke mogendheden te bekrachtigen. De provincie Zeeland steunde het voorstel echter niet en het besluit van de Staten-Generaal bleef onbepaald.
Een Russisch verbond
De ‘conventie van neutraliteit tusschen de Noordsche Mogendheeden’ stond bekend als het Verbond van de Gewapende Neutraliteit (in het kort de Gewapende Neutraliteit). Dit was de benaming voor twee verschillende bondgenootschappen van zeevarende Europese naties (1780-1783) en (1800-1801), met als belangrijkste doel de handelsvloot te beschermen tegen aanvallen van de Britse marineschepen.
Op 8 maart 1780, ten tijde van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, verklaarde tsarina Catharina de Grote de gewapende neutraliteit van Rusland. Ze verklaarde dat neutrale naties het recht hadden om handel te drijven met landen die in oorlog zijn, zonder dat hun handelsvloten zouden worden belemmerd, behalve als het om handel in wapens of munitie zou gaan. Denemarken en Zweden sloten zich als eerste aan bij het verbond waarmee de Gewapende Neutraliteit een feit was. Later voegde onder andere Pruisen, het Heilige Roomse Rijk en het Ottomaanse Rijk zich bij het verbond. Ook de Republiek wilde zich aansluiten bij het Verbond van Gewapende Neutraliteit om haar handel met de Verenigde Staten te beschermen. De Nederlandse diplomaten tekenden in januari 1781 het verdrag met Rusland.
Wie was prins Galitzin?
De volledige naam van prins Galitzin was Dimitri Aleksejevitch Galitzin. Hij werd geboren in Sint-Petersburg (1734) en behoorde tot de grootste prinselijke adellijke huizen van Rusland. Zijn familie bracht veel bekende staatslieden en generaals voort. Dimitri Aleksejevitch Galitzin trouwde in 1768 met Amalia von Schmettau in Aken. Het stel kreeg twee kinderen. Van 1765-1768 was hij ambassadeur in Parijs en vanaf 1769 was Galitzin gezant in Den Haag. In 1770 vestigde hij zich in de Russische ambassade op de Kneuterdijk 22. Het gebouw huisvest tegenwoordig de Raad van State. In het boek uit 1783 over de zoon van prins Galitzin, Dimitri Augstinus Galitzin, geboren in Den Haag in 1770, komt ook zijn vader aan de orde. Over hem schrijft de auteur Sarah Browson:
Prins Galitzin, volledig in harmonie met de leeftijd waarin hij leefde, maakte zijn verblijf in Den Haag tot het centrum van alles wat er van wijs, geestig en illuster in de stad was, en ontving zijn vrienden uit andere landen met ware prinselijke gastvrijheid, en toen keizerin Catharine Den Haag bezocht, werd de rol van de Russische ambassadeur in haar receptie prachtig vertolkt. Zij, van haar kant, haastte zich om haar achting voor de prins te tonen door zijn zoontje, toen ongeveer twee jaar oud, bij haar te laten brengen.
De familie Galiztin verkeerde vaak in goed gezelschap. De Galitzins ontvingen niet alleen Catharine de Grote, maar ook hun goede vriend Denis Diderot. Zij hadden elkaar in Parijs leren kennen, waar Galitzin als beschermheer was opgetreden voor onder andere de encyclopedisten. Het bezoek aan Galitzin bleef niet onopgemerkt. De Middelburgsche courant berichtte op 26 juni 1773 het volgende:
In december 1783 moest prins Galitzin Den Haag verlaten. Hoewel niet uit de resolutie van 1781 duidelijk wordt of Galitzin zijn schenking heeft gekregen, blijkt hij in januari 1783 wel een medaille te hebben ontvangen van de Staten-Generaal.
Anne-Mei Kraan is student geschiedenis aan de Universiteit Leiden en stagiaire bij het REPUBLIC-project.
Leestips
- George Sanders, Het present van staat: de gouden ketens, kettingen en medailles verleend door de Staten-Generaal, 1588-1795, Hilversum 2013.
- Sarah Browson, Life of Demetrius Augustine Gallitzin, Prince and Priest, Andesite Press 1873, 2015.